AQSH pen Brıtanıa óziniń eń jaqyn odaqtastaryn Qytaıdyń tyńshylyq áreketterine qarsy ortaq kúresýge jumyldyrýda. Amerıka Qurama Shtattary, Birikken Koróldik, Kanada, Avstralıa jáne Jańa Zelendıanyń barlaý uıymdary Qytaıǵa qarsy ortaq kúresýge kúsh salýda. Sebebi, olar Qytaıdyń Batys elderindegi tyńshylyq áreketterine, ásirese saýda tyńshylyqtary men hakerlik shabýyldarynyń áleýeti aıryqsha dep baǵalaıdy.
İri derjavalar arasyndaǵy báseke, barlyq salalarǵa qaraı óristeýde. Sonyń qatarynda barlaý qyzmetteri, tyńshylyq uıymdar arasyndaǵy báseke de qyza túskeni baıqalady. Sońǵy jyldary AQSH jáne Brıtanıa sekildi Batys elderi Qytaıdyń tyńshylyq qateri týraly jıi eskertý jasaıtyn boldy. Sondaı-aq, Brıtanıa, Germanıa jáne Belgıa qatarly elderde Qytaıdyń paıdasyna tyńshylyq jasady degen tulǵalar art-artynan ustaldy. Budan biz Batys pen Qytaı arasynda barlaý uıymdarynyń qyzý báskesi júrip jatqanyn ańǵara alamyz.
Batys eleýsiz qaldyrǵan qaýip:
Shyny kerek, kóp jyldan beri Qytaıdyń barlaý qyzmeti, tyńshylyq áreketteri Batys elderi úshin eleýsiz bolyp keldi. HHİ ǵasyrdyń bas sheninde Qytaı ekonomıkasy ornynan óre túregelip, barlyq salalarda jahandyq keńistikke qanat qaqty. Alaıda, bul kezde Batystyq derjavalar úshin Qytaı tym mańyzdy qaýip sanalǵan emes. Olar ol kezde Orta Shyǵystaǵy, Aýǵanstandaǵy nemese Izraıl-Palestına syndy máselelerge kóbirek bas qatyrdy. Barlaý qyzmetteri de dál osy baǵytta shoǵyrlandy.
Odan keıingi kezeńde Qytaıdan buryn Reseı Batyspen ashyq qarsylyqqa óte bastady. Bul da AQSH bastaǵan batystyq derjavalardyń nazaryn Qytaıdan kóri Reseıge qaraı buryp áketti. Shırek ǵasyrǵa jýyq ýaqytta Qytaıdyń barlaý qyzmeti damyp, túrlenip, qazir Batys elderi úshin alańdatarlyq máselege aınalyp shyǵa keldi.
Bógenaıy bólek barlaý:
Amerıkalyq SİA nemese brıtandyq GCHQ álemde teńdessiz barlaý uıymdary sanalyp kelgen. Alaıda, olar sońǵy kezde Qytaıdyń hakerlik áreketteri men ózge de tyńshylyq operasıalarynan, saýda qupıalyqtaryn urlaý boıynsha áreketterinen alańdap, óz odaqtastaryna jıi dabyl qaǵatyndy shyǵardy. Bunyń syry nede?
Másele barlaý tásilderiniń múlde basqasha bolýynda. Qyrǵı-qabaq soǵys jyldaryndaǵydaı amerıkalyq jáne keńestik barlaý qyzmetteri ózara básekelese otyryp, damydy. Sońynda tipti olar bir-biriniń tyńshylyq tásilderine qanyq bola tústi. Amerıkalyqtar keńestik tyńshylyq apparattardy, tyńdaǵyshtardy tez ajyratatyny sekildi, KGB da Batys elderiniń agentterin ońaı tabýǵa daǵdylanǵan. Alaıda, Amerıkanyń jańa qarsylasy Keńes odaǵynan múlde basqa bolyp shyqty.
Batys barlaý uıymdarynyń jetekshileri Qytaıdyń barlaý jumystary múlde jańa baǵytta jumys istep keledi. Alyp el ornynan tura bastaǵan tusta onyń tyńshylyq áreketteri kóbinese jańa tehnologıalardy, saýda qupıalyqtaryn urlaýǵa kóbirek baǵyttaldy. Bul arqyly Qytaı óziniń de tehnologıalyq jáne óndiristik múmkindigin arttyra aldy. Al, qazir Qytaı tyńshylyq áreketteri Batys elderinen bógenaıy bólek tásilderdi qoldanady.
"Bes kóz" birigýde
Qytaı syndy strategıalyq qarsylastarynyń barlaý isterindegi áleýetine qaraı otyryp, "Bes kóz" elderiniń – AQSH, Brıtan, Kanada, Aýstralıa jáne Jańa Zelandıa barlaý uıymdary kúsh biriktirip jatyr. Olardyń málimetinshe Qytaıdyń ózinde barlaý jumysynda 600 myńnan astam adam jumys isteıdi. Bul álemdegi kez-kelgen eldegi den kóp. sondyqtan, odaqtastar úshin kúsh biriktirýden artyq shara joq.
Shyn máninde, Batys elderiniń Qytaıǵa qatysty jasaıtyn málimdemeleri men qaqqan dabyldarynyń birneshe maqsaty bolady. Bir qyrynan óz tarabyna odaqtastaryn jaqyndatý bolsa, ekinshi tarabynda ózge elderdi Qytaıdan úreılendirý syndy maqsattary da jatady. Múmkin, batystyq derjavalar barlaý áreketterinde Qytaıdan artta qalyp bara jatsa da, aqparattyq keńistikti basqarýdy Qytaıdan artyq meńgergenin kóre alamyz.
