21 naýryz – kóktemgi kún men túnniń teńelý kúni. Qytymyr aıaz ben qara sýyqtyń ornyna kóktemgi jaıma-shýaq aýa raıy ornap, myńdaǵan shaqyrymdy eńsergen qustar aıaýly uıalaryna qaıtyp oralatyn, tirshilik ataýly jandanyp, muz qursaýynda qalǵan ózen-kólder erip, qýattana túsetin osynaý berekeli maýsym - túrki halyqtarynyń ǵasyrlar boıy toılap kele jatqan basty qýanyshy - Naýryz meıramy.
Parsy tilinen aýdarǵandaǵy «naýryz» sózi «jańa kún» degen maǵynany beredi. Ár eldiń tildik erekshelikterine qaraı, Naýryzdyń jazylýy men aıtylýy árqalaı: Novrýz, Navrýz, Nýrýz, Nevrýz, Noorýz, taǵysyn taǵy da.
Qazaq halqy, basqa da túrki halyqtary sekildi, Naýryzdy ózgerister ózegi dep túsingen. Meıramnyń qamyn qamdaý birneshe apta buryn qolǵa alynatyn: barlyǵy eń óńdi kıim-keshegin daıyndap, úı-jaıyn jaqsartyp, aýla-qorasyn rettegen. Áz Naýryz kelgen kúnnen qalyń buqara jınalyp, án shyrqap, bı bılep, mol dastarhan jaıylyp, shat-shadyman toı toılanǵan. Alǵyr aqyndardyń aıtysy, dala balasynyń kúshi men aılasy sarapqa salynǵan qazaqsha kúres alańy, aqyl-sana synalatyn toǵyzqumalaq oıyny, tulparlardyń baǵy men babyn baıqatar báıge (5-15 shaqyrymǵa sozylatyn at jarysy) toıdyń sánin keltirip, mánin eseleı túsken.
Naýryzǵa jaıylǵan dastarhan da molshylyǵymen erekshelenetin. Astan buryn jáne keıin arýaqtardyń janyna medeý bolar degen nıetpen duǵa baǵyshtalǵan. 7 túrli dámnen ázirlengen naýryz kóje – merekelik dastarhannyń mindetti de basty taǵamy retinde usynylatyn.
Ejelgi merekeniń zamanaýı sarynda toılanýy: búginginiń Naýryzy
Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń málimetinshe, Naýryz meıramyn toılaý 14-23 naýryz aralyǵynda 10 kúnge sozylady. Bul kezeń «Naýryznama» dep atalady.
Meıramnyń basty qaǵıdalary men dástúrleri qaz qalpynda, esh ózgermegen. Ertedegideı, barsha adamdar birine biri amandyq, saýlyq, bereke-birlik tileıdi. Qalalar men aýyldarda kósheler men saıabaqtardy tazalaý jumystary júrgiziledi, kóshetter egilip, abattandyrýǵa kóp kóńil bólinedi. Ortalyq alańdarda qazaqstandyq ónerdiń jarqyn juldyzdary qatysatyn keremet konsertter uıymdastyrylyp, sán-saltanaty jarasqan kıiz úıler tigilip, altybaqan ornatylyp, naýryz kóje men palaý daıyndaýdan saıystar ótkiziledi. Ulttyq sporttyq jarystardyń jeńimpazdary da kóbine kóp Naýryz qarsańynda anyqtalady.
Batystaǵy aǵaıyn kóne dástúrlerdi saqtaı otyryp, Naýryzdy resmı bekitilgen mezgilden 2 apta buryn toılaı bastaıdy.
Barlyq iri qalalardyń aýmaǵynda etnoaýyldar boı kóteredi. Munda barlyq turǵyndary men qonaqtary tańnan bastap ystyq baýyrsaqtan dám tatyp, til úıirer naýryz kójemen aýqattanyp alsa bolady. Kıiz úılerdiń tóńireginde qashan da qyzyqqa qanyq sharalar uıymdastyrylyp jatady: konsertter, teatrlandyrylǵan qoıylymdar, sporttyq jarystar men túrli júldeler oınatylatyn saıystar jetip artylady. Kelesi bir jerde saýdanyń qazany qaınap jatqan qolónershiler kórmesi men aýylsharýashylyq jármeńkeleri júrip jatady. Bul taraptan kózdiń jaýyn alar ulttyq naqyshtaǵy buıymdar men qurt, jent, maı, súzbe, irimshik sıaqty taptyrmaıtyn tátti-dámdini satyp alýǵa múmkindik kóp.
alqy Naýryz meıramyn erekshe yqylaspen toılaıtyn óńir dep Túrkistan oblysyn aıryqsha ataı alamyz. Elimizdiń mádenı ortalyǵy tanylǵan kıeli Túrkistanda Qoja Ahmet Iasaýı kesenesi ornalasqan. Ádette dál osy jerden aýyl turǵyzylyp, Naýryz toılanady. Esh ásireleýsiz, tonnalap palaý pisirilip, ózen bop naýryz kóje quıylady. Bul keremetten bólek, ońtústik ólkede dástúrli túrde túıe jáne jylqy kerýenderi kórsetiledi. Bul arqyly halyq bereke-birligin aıqyndap, sonyń barlyǵyn syılaǵan uly kúshterge taǵzym etedi.
Qansha degenmen, Ulystyń uly kúnin iri qalalarda toılaý ǵana qyzyqty degen jańsaq pikirden aýlaq bolýǵa shaqyramyz! Aýyl-aımaqtaǵy Naýryz qaıtalanbas áser qaldyrary shúbásiz. Jergilikti aýyldyq keń alqaptarda qalalyq keńistikte ótkizýge kelmeıtin kóptegen ulttyq oıyndar ótkiziledi. Máselen, toqtyny arqalaǵan erlerdiń arasynda sol «tiri» júkpen kim kóbirek otyryp-tura alatyny anyqtalady. Naǵyz qazaqy tartysqa kýá bolamyn deseńiz, osy aýyldardyń mańynda ótetin kókpar men báıge oıyndaryn kórýge mindettisiz. Sondyqtan, Naýryzdy toılaýǵa daıyndyqty erterek bastaǵanyńyz jón: Tańdaýyńyz qaladaǵy etnoaýyl men ulttyq shyǵarmashylyq kórsetilimderine túsedi me? Álde aýyldaǵy kóshpendiliktiń shynaıy kórinisteri janyńyzǵa jaqynyraq pa? Bir sózben aıtqanda, Naýryzdy qaıda jáne qalaı toılasańyz da umytylmas áserlerge kenelip, keremet kóńil-kúıge bólenerińiz aıdan anyq.
