1. Kıiz úı
Sáýlet – ulttyq mádenıet jaıly sózsiz sóılep, tilsiz baıandap bere alatyn asyl qazyna. Al kóshpendiler mádenıeti týrasynda ǵasyrdan ǵasyrǵa syr shertip keletin biregeı qurylys – kıiz úı. Kóshpendiler panasy óz bastaýyn bizdiń zamanymyzǵa deıingi Hİİ ǵasyrdan alady. Sheńber kúmbezdi qazaq kıiz úıiniń sońǵy sıpaty HİH ǵasyrdyń basynda tolyq qalyptasqan. Jylystap jyldar ótse de, qazaq turmysy tanymastaı ózgerse de, kıiz úı qazaqstandyq sharýa ómiriniń taptyrmas bóligi, buljymas qajettiligi bolyp qalyptasqan. Nege deseńiz, kıiz úı - dala jaǵdaıydaǵy eń qoljetimdi, ońaı tasymaldanyp, jyldam qurylyp-jıylatyn, yzǵarly jel men nóserli jaýynnan qorǵaı alatyn jalǵyz baspana. Bar artyqshylyǵyna laıyqtap, «Kóshpendiler sáýletiniń jaýhary» dep atalǵan kıiz úıdiń qupıasy da osy kópqyzmettiliginde bolar.
2. Han Shatyr
Qazaqstan astanasy – Nur-Sultan qalasynyń sán-saltanaty jyldan jylǵa artyp, asa jyldam qarqynmen damýda. Elorda kelbeti «Báıterek», «Soltústik shuǵyla» jáne syrt kórinisi ottyqqa uqsaıtyn «Transport Tower» ǵımaratymen shektelmek emes. Búginde ushqyr qıaldyń jemisi bolǵan birqatar dáýletti qurylystar ásem astananyń tartymdylyǵyn eselep tur. Sonyń biri – Han Shatyr.
«Shatyr ataýlynyń Hany» álemdegi eń bıik shatyr retinde Gınnes rekordtar kitabyna engizilgen. Oǵan qosa Han Shatyr - Ortalyq Azıadaǵy eń iri saýda jáne oıyn-saýyq ortalyqtarynyń biri, ári «Forbes» jýrnaly pikirinshe álemdegi úzdik ekoǵımarattardyń ondyǵyna kiredi.
Bıiktigi 150 metrge jetetin shatyr ınovasıalyq materıaldardan jasalǵan. Sonyń nátıjesinde ǵımaratqa tán jaıly mıkroklımat qalyptasyp, «máńgilik jaz» ornyqqan.
Han Shatyr – jas astananyń kóp qyrly kelbetinde aıqyn bederlengen zamanaýı sáýlet óneriniń ozyq úlgisi.
3. Qoja Ahmet Iasaýı men Arystan bab keseneleri,
Qadir-qasıeti elenip, el arasynda «Ekinshi Mekke» atanǵan Túrkistan qalasy tarıhı sáýlet eskertkishterimen tanymal. Aıtýly eskertkishterdiń eń kórnektisi – Qoja Ahmet Iasaýı kesenesi. Desek te, Áziret Sultan jaıly sóz bolǵanda, onyń uly ustazy Arystan bab jaıly aıtpaı kete almaımyz.
Bul kesenelerdiń salyný tarıhy da asa taǵylymdy. Altyn Ordany baǵyndyrǵan Ámir Temir, endigide din ǵulamasyn ulyqtap, záýlim kesene turǵyzýǵa nıettenedi. Iasy shaharynyń qaq ortasynda buryn sońdy bolmaǵan qurylys bastalady. Qurylystyń aýyr júgin bar qala halqy jumyla kótergenimen, adam balasynyń aqylyna syımaıtyn sebeptermen turǵyzylǵan qabyrǵalar qıraı beredi. Sonda Áziret Sultan Ámir Temirdiń túsine kirip, birinshi kezekte óz ustazyna kesene saldyrýyn aıan etedi.
Endigide Arystan bab dúnıeden ótkeninde, Hİİ ǵasyrda onyń jolyn jalǵastyrýshy shákirtterimen salynǵan eki bólmeli kishigirim mazardyń ornynda saltanatty kesene boı kóteredi. Bizdiń kúnge deıin Ámir Temir saldyrǵan kesene talaı qırap, qaıta qalpyna keltirilgen. 1971 jyly qala turǵyndary qarajat jınap, Arystan bab kesenesin kúıdirilgen kirpishten qaıta turǵyzǵan. Aqsaq Temir dáýirinen oıýly baǵanalar ǵana qalyp, kózdiń qarashyǵyndaı saqtalyp keledi.
Áziret Sultan kesenesiniń bıiktigi 37,5 metrge teń. Qurylys 1405 jyly aıaqtalǵan. Kesene qazaq halqynyń baı tarıhyn tanyp, ǵasyrlar tuńǵıyǵyna boılaýǵa múmkindik beredi.
Kıeli Túrkistanǵa kelgen týrıser arasynda da uly ustazǵa degen qurmet dástúri qalyptasqan. Qasıetti mekenge saıahat Arystan Bab kesenesine baryp, taǵzym etýden bastalady.
4. «Qazaqstan» qonaq úıi
HH ǵasyrdyń ekinshi jartysyndaǵy Almaty qalasy – qazaqstandyq sáýlettiń tájirıbe alańy ispettes edi. Nátıjesinde keńestik modernızm sıpatyndaǵy kóptegen qurylystar paıda boldy. Onyń aıqyn kórinisi – 32 jyl boıy ońtústik astananyń eń bıik ǵımaraty bolyp kelgen, bıiktigi 102 metrge jetetin 25 qabatty «Qazaqstan» qonaq úıi.
Seısmıkalyq qaýipti aımaq sanalatyn Almaty aýmaǵynda 12 qabattan bıik ǵımarat salýǵa ruqsat berilmegen. Degenmen, qurylystaǵy ozyq ádister men tehnologıalardy qoldanýdyń arqasynda «Qazaqstan» áli kúnge deıin Almaty qalasyndaǵy jer silkinisine tótep berý áleýeti óte joǵary ǵımarat bolyp tabylady.
Tóbesine altyn táj ornatylǵan ǵımarat araıly Almatynyń eń tanymal belgisi, qalanyń betke ustar rámizi bolyp qala bermek!
5. Áýlıe-Voznesenskıı shirkeýi
Almaty qalasynda ejelgi qurylys tehnologıasymen, tek qana aǵashtan, birde bir shege qaǵylmaı salynǵan, tórtkúl dúnıege aty shyqqan dinı sáýlet eskertkishi ornalasqan. Pravoslavıalyq shirkeýdiń Almaty tórinde boı kótergen ordasy álemdegi aǵashtan jasalǵan eń bıik ǵımarattardyń «segizdigine» kiredi. Shirkeýdiń syrt kórinisiniń kórkemdigi ǵımarattyń ishki ásemdigimen erekshe úılesim tapqan. Hram sýrettermen, japsyrylyp mánerlengen áshekeılermen bezendirilgen.
Shirkeý 1907 jyly ashyldy. Al 3 jyl ótkennen keıin qala qorshaǵannyń bárin jermen jeksen etken qýatty jer silkisine tap bolady. Qurylystaǵy biregeı tehnologıalardyń paıdalanýy shirkeý ǵımaratyn bul náýbetten de aman saqtap qalǵan.
Qazirde shirkeýde júzdegen hrıstıandyqtar úshin qulshylyq etý jón-joralǵylary ótkizilip, dinı qyzmet kórsetiledi. Áýlıe-Voznesenskıı shirkeýiniń ózi Qazaqstan ǵana emes, búkilálemdik tarıhı mura retinde moıyndaldy.
6. «Kók tóbe» telemunarasy
Kezekti almatylyq sáýlet keremeti – «Kók tóbe». Naqty tehnıkalyq qyzmet atqarý maqsatynda boı kótergen munara, kórnekti dızaıny men bıiktiginiń arqasynda kútpegen jerden Almatynyń asa tanymal rámizderiniń qataryna qosyldy.
Telemunaranyń qurylysyna óz zamanynyń bar ınovasıalary jumyldyryldy.
Sazdy jerge ornatylǵan 372 metrlik munaranyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin salmaǵy 45 myń tonnany quraıtyn betondy negiz quıyldy. Jalpy qurylys salmaǵy 50 myń tonna ekendigin eskersek, shynymen tańqalarlyq jaıt ekenin ańǵaramyz!
Maıatnıktik terbelisterdi báseńdetkish júıe qoldanylatyndyqtan, telemunara kúshti jelderge ońaı tótep berip, 10 baldyq jer silkinisin eńsere alatyn turaqtylyqqa ıe.
«Kók tóbe» elimizdegi eń bıik qurylystar qatarynda ekinshi orynǵa jaıǵasqan.
7. Beket ata meshiti.
Beket ata jerasty meshiti Aqtaý qalasynyń mańyndaǵy Oǵlandy shatqalynda ornalasqan. Qurylystyń basty ereksheligi – meshittiń jartas ishinde qashalyp salynýy. Bul qarapaıym úńgir emes, tolyqqandy birneshe bólmeden turatyn minájat orny.
Meshit qabyrǵalary arab jáne parsy jazbalarymen bezendirilgen.
Taqýalyq ómir keshken Beket ata Qazaq jerinde osy tárizdes 4 sáýlet eskertkishin salǵan. Jyl saıyn bul qasıetti jerge myńdaǵan adam kelip, qulshylyq jasap, ǵıbadat etedi.
