قازاقستان بۇرىنان باستاپ حالىقتىڭ گاسترونوميالىق تالعامدارىندا ەداۋىر كورىنىس تاپقان كوپتەگەن مادەني بايلانىستارعا يە.。
قازاقستان وزدىگىنەن كوپۇلتتىمەملەكەت بولعاندىقتان (قازاقتار، ورىستار، گرەكتەر، تاتارلار، ۇيعىرلار،كورەيلەر، نەمىستەر جانە بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدە ءومىر سۇرەتىن كوپتەگەن باسقاۇلتتار)، مۇندا الەمنىڭ ءارتۇرلى ەلدەرىنىڭ تاعامدارى كەڭىنەن تارالعان. وي-پىكىرلەرقايشىلىقتارىنا قاراماستان، حالىقتىڭ گاسترونوميالىق قۇمارلىقتارى تەك ءداستۇرلىقازاق نەمەسە شىعىس باعىتتارىمەن عانا شەكتەلمەيدى. سوندىقتان وسى كەڭ بايتاقەلدىڭ كەز-كەلگەن قالاسىندا الەمنىڭ ءارتۇرلى جانە ەڭ الىس ايماقتارىندا تانىمالتاعامداردى ۇسىناتىن كوپتەگەن ءدامحانالار، مەيرامحانالار جانە باسقا دا ورىنداردى كەزدەستىرۋگەبولادى. ورىس، ەۋروپالىق، شىعىس، ازيالىق، پانازيالىق جانە ءتىپتى امەريكاندىقتاعامدار - قانشالىقتى تاعام تالعاعىشى نەمەسە تەك بەلگىلى ءبىر دامدەردى ۇناتقىشبولساڭىز دا، مۇندا مىندەتتى تۇردە سىزگە قاجەتتءىنءىڭ بارلىعى تابىلادى. الايدا،ارينە، بۇل گاسترونوميالىق ارتۇرلىلىكتىڭ "تورتتاعى شيەسى" - دالا ايماعىنىڭ ءۇلتتىقدامىن ايقىن كورسەتەتىنبۇرىنان بولعان جانە بولاشاقتا بولاتىن ءداستۇرلى قازاق تاعامدارى.
ورىس تاعامدارى
بىرنەشە عاسىرلار بويى ەكى ءىرى مەملەكەت اراسىنداعى تىعىز مادەنيوزارا قارىم-قاتىناستىڭ ارقاسىندا جەرگىلىكتى ءۇي شارۋاسىنداعى ايەلدەردىڭومىرىندە تەرەڭدەپ تامىرىن جايعان ورىس ۇلتتىق تاعامدارىنان باستاعانىمىز ءجون. تويىمدىلىعى مەن قاراپايىمدىلىعىنا بايلانىستى ورىستاعامدارى كەز-كەلگەن قازاقستاندىقتىڭ اس ءمازىرىنىڭ ماڭىزدى بولىگىن قۇرايدى. بۇدانباسقا، عاسىرلار بويى داستۇرلەرگە جانە كونە رەسەپتتەرگە سايكەس دايىندالاتىن، تۇپنۇسقالىقونىمدەر قوسىلعان تاعامدار كوپتەگەن ارناۋلى مەيرامحانالاردا كەڭ اسسورتيمەنتتەۇسىنىلادى.
بارلىعى قالايشا پءىسءىرءىلدءى جانە نەنءىڭدءامءىن تاتىپ بايقاۋعا؟
ءومىر سالتى مەن گەوگرافيالىقورنالاسۋى رەسەيدەگى اس ءمازىرىنىڭ قالىپتاسۋىندا ماڭىزدى ءرول اتقاردى:ساڭىراۋقۇلاقتار، بالىقتار، ءتۇرلى ءداندى-داقىلدار، كوكونىستەر مەن ەت ءۇي ورتاسىندا تۇرعان ۇلكەن پەشتەگى قىش قۇمىراعابۇقتىرىلدى، ءپىسىرىلدى.
كەز-كەلگەن باسقاتاعامدارداعىداي، تاماق ءىشۋ بىرنەشە ساتىدان تۇرادى: ءارقاشان دا ءبىرىنشى بولىپ،مايلى جانە حوش ءيىستى، ءۇش سورپالى، قايماقپەن جانە جاڭا پىسكەن نانمەنقوسىپ جەلىنەتىن ءداستۇرلى ورىس سورپا (بورشش، بالىق سورپاسى، ششي سورپاسى، قىشقىلتىم كوجە)، ال ەكىنشى بولىپ، ادەتتە، تۇشپارا، سيىر ەتىنەن پىسىرىلگەن سىلىكپە، شورتان بالىعى نەمەسەپىسىرىلگەن بەكىرە، ەتتەن جانە ساڭىراۋقۇلاقتاردان پىسىرىلگەنايگىلى ورىسبالىشتەرى بەرىلەدى .
ارينە، تاتتىلەر جانە دەليكاتەستەرسىز ءىس تىنبايدى. بالمەن، توساپتارمەن، قىزىل نەمەسە قارا ۋىلدىرىقتار قوسىلعان نازىك، ۇلپىلدەك قۇيماقتاردىڭ، ءتاتتىقالاشتاردىڭ جانە قىتىرلاق قانت ءشارباتىنداعى پىراندىكتەردىڭ، ءتۇرلى-تۇستى پاستيلالاردىڭ، پىسىرىلگەن جيدەكتەر مەنجەمىستەردىڭ دامدەرىن تاتپاي، قاناعات ەتەتىن جاندار وتە از.
ءداستۇرلى ورىس سۋسىنداردىڭ دا دامدەرى كەم ەمەس: سەرگىتكىش كۆاس، تاتىمدى جانە ىستىق بال قاتقان سۋسىنى، ازداپ قىشقىلدىقتى ءحوشيىستى مورس جانە جەلىكتىرگىش بال شىرىنى.
مۇنداي تاماقتاردان كەيىنادەتتەتاعام دامىنە قاناعاتتانىپ، توقمەيىلدىك سەزىمگە بولەنىپ،ۇزاقۋاقىت بويى ەش نارسە ىستەگىڭ كەلمەيدى، تەك وتىرىپ قىزىقتى اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋ عانا قولىڭنان كەلەدى.
ەۋروپالىق تاعامدار
قازاقستانداعى ەۋروپالىق تاعامداردى قاراستىرا وتىرىپ، ونىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ اراسىندا كوپتەن بەرى تانىمال جانە سۇرانىسقا يە ەكەنىن تولىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى. دەرلىك ءاربىر ءۇشىنشى مەيرامحانا نەمەسە ءدامحانا گەرمانيا، چەحيا، يرلانديا، انگليا، يتاليا جانە فرانسيا سياقتى ەۋروپالىق ەلدەردىڭ تاعامدارىنا اسا كوڭىل بولەدى. ارينە،قازاق ءجۇرتىنىڭتۇراقتانعاندام تالعامدارىنا سايكەس تاعامداردىاس ءمازىرى قامتيدى، ال ول، جۇرتتاۇسىنىلعان گاسترونوميالىق تاڭداۋلى تاماقتاردى قابىلداۋ، باعالاۋ قابىلەتى بولۋى ءۇشىن جاسالعان.
ەۋرازيادا ەۋروپالىق تاعامداردىڭ قايسىسىن تاتىپ قاراۋعا بولادى؟
ادەتتە، بىرىنشىدەن، كەز-كەلگەن مەيرامحانانىڭ مازىرىنەن تابۋعا بولاتىن فرانسۋزدىق ەت، يتالياندىق پيسسا جانە پاستا، گرەك سالاتى جانە باسقا دا كوپتەگەن تاعامدار ويعا كەلەدى. ءبىراق قازاقستاندا مەيرامحانا بيزنەسى قارقىندى دامىپ كەلەدى جانە حالىقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ ءۇشىن، اسپازدار تاماققا ۇنەمى جاڭا قوسىمشالار ەنگىزىپ، اس ءمازىرىن كەڭەيتىپ جانە جەتىلدىرىپ، ەۋروپالىق دەڭگەيگە تەڭەسۋگە تىرىسادى. ايتارىم، ىستەرى ساتتىلىككە جەتۋدە!
● جايلى يتالياندىق مەيرامحانالار سءىزدەرگە تءۇرلءى سالىندىلارى بار برۋسكەتەردءى، تاڭداۋلى ءىرءىمشءىكتەردءى جءانە انتيپاستو (ىستىق جءانە سۋىق تءىسكەباسارلار)، پاستانىڭ مءۇمكءىن بولاتىن بارلىق تءۇرلەرءىن (كاربونارادان فەتتۋچينيگە دەيءىن)، ريزوتتو، راۆيولي، جۇقا قامىردان جاسالعان پيسسا، سيىر ەتءىنەن پءىسءىرءىلگەن وسسوبۋكو جءانە باسقا دا كءوپتەگەن دءاستءۇرلءى تاعامداردى ۇسىنادى.
● قازاقستاننىڭ تءۇسءىنءىگءىندەگءى فرانسيا دءامءىن تاتىپ كءورۋ ءۇشءىن كەلەسءى تاعامدارعا تاپسىرىس بەرۋ كەرەك: كيش (عاجايىپ دءامدءى بءالءىش)، پياز سورپاسىنا، راتاتۋي، تارتيفلەت، نيسۋاز سالاتىنا، سافويلىق فونديۋ، تاڭداۋلى تءاتتءىلەرگە (بلانمانجە، ەكلەرلەر، سيۋزەت قۇيماقتارىنا).
· تانىمال بريتاندىق تاعامدار: Wellington سيىر ەتءى، اعىلشىن قويشىنىڭ بءالءىشءى، شوشقا ەتءى، ستەيكتەر، لانكاشيرلءىك قوي ەتءى، سونداي-اق كءوپتەگەن دءامدءى تءاتتءىلەر - كرامبل، چيزكەيك، يوركشير پۋددينگءى، ترايفل جءانە ليموندى كءۇرد.
· قازاقستاندىقتار اراسىندا نەمءىس تاعامدارى دا تانىمال - ءۇيرەك ەتءىنەن وراما، شنيسەل، شۇجىقتار جءانە شۇجىقتىڭ بارلىق تءۇرلەرءى، ايسباين(كءوكءونءىستەرمەن شوشقا سيراعى)، اقسەركە بالىعى، ارقان بالىعى نەمەسە ءار تءۇرلءى تۇزدىقتار قوسىلعان تۇقى، ەلزاس تورتى، شترۋدەل جءانە تاعى باسقالارى.
شىعىس تاعامدارى: پانازيالىق جءانە تءۇركءى تاعامدارى
تالعامداردىڭ ۇقساستىعىن،اسىرەسە ەت تاعامدارىنىڭ جانە كەرەمەت تاتتىلەردىڭالۋان تۇرلىلىگىن ەسكەرە وتىرىپ،قازاقستاندا اناعۇرلىم ەرتەدە شىعىس تاعامدارى ۇسىنىلاتىن مەكەمەلەر حالىق اراسىندا تانىمالدىلىققا يە بولا باستادى. شىعىس تاعامدارىن ەكى ۇلكەن ساناتقا بولۋگە بولادى: پانازيالىق جانە تۇركى تاعامدارى دەپ.ءبىرىنشى جاعدايدا جۇڭگو، كورەي جانە جاپون مەكەمەلەرى وتە تانىمال.
قازاقستاننىڭ كورەي مەيرامحانالارىندا تاعامداردىڭ جانە ءدامتاتىمداردىڭ ناعىز ءداستۇرلى ءدامىن تاتىپ بايقاۋعا بولادى، سەبەبى ءجيى كەزدەرى سول مەيرامحانالاردىڭ يەلەرى كونە رەسەپتەردى ساقتاپ كەلگەن، بارلىق قاجەت ينگرەديەنتتەردى تىكەلەي وڭتۇستىك كورەيادان اكەلەتىن ەتنيكالىق كورەي ادامدارى بولادى.
مۇندا ءداستۇرلى جاپون تاعامدارى دا اسا تانىمال، ولار: سۋشي، روللدار،نيگيري، گۋنكاندار، ساشيمي، ياكيتوري، تەمپۋرا، كەسپە (رامەن، ۋدون جانە سوبا).
اراسىندا ازيالىق (وزبەك، تاتار جانە ۇيعىر) جانە كاۆكازدىق (گرۋزين، ارميان) وكىلدەرى بار "شىعىس تاعامدارى" تەرمينىنە قازاقستاندىقتار الدەقاشان ماشىقتانعان بولاتىن جانە ولارعا بىرنەشە باعىتتار بايلانىستىرعان. كەيدە، ءتىپتى، بالقان جارتى ارالىنىڭ تاعامدارى دا كەزدەسەدى، مىسالى - تۇركى تاعامدارى. ەتتى جانە اشىعان ءسۇت ونىمدەرىن وڭدەۋ جانە دايىنداۋ تاسىلدەرىنىڭ ۇقساستىعى جانە دە ەتتى-نان تاعامدارىنىڭ مولدىلىعى تۋىستاستىرادى.
· وزبەك تاعامدارى - قازاقستان اۋماعىنداعى ەڭ تانىمال جانە سۇيىكتىلەرىنىڭ ءبىرى. شىرىندى جانە ءدامدى تاعامداردىڭجارقىن الۋان تۇرلىلىگى - ونىڭ ەڭ ۇزدىك تۇسىنىگى. مۇنداعى مەيرامحانالاردا بالىشتەردىڭ بارلىق مۇمكىن تۇرلەرىن، سامسالاردىڭ، چەبۋرەكتەردىڭ، دولمانىڭ (ءجۇزىم جاپىراعىنا ورالىپ پىسكەن ەت)، تۇشپارانىڭ، مامپاردىڭ (ۇزبە كەسپە)، بەدانا كەۋاپتاردىڭ جانە تاعى باسقالاردىڭ دامدەرىن تاتۋعا بولادى. قازاقستاندىقتاردىڭ وزبەك تاعامدارىنان ەڭ سۇيىكتى تاماعى - ءداستۇرلى وزبەك پالاۋى.
· گرۋزين تاعامدارى دا ۇلكەن سۇرانىستارعا يە، ايىرىقشا نان ونىمدەر مەن ءدامدى ىرىمشىكتەرگە قۇمار جاندار اراسىندا. مىندەتتى تۇردە حاچاپۋري، پحالي، لوبيو، ساسيۆي تاۋىقپەن، چاحوحبيلي، قويۋ جانە حوش ءيىستى حارچو سورپاسى، ەڭ ءدامدى حينكالي، ساسەبەلي تۇزدىعىمەن ەت جانە گالدىك سيسيلۋ (قۋىرىلعان بالاپان) جەپ كورىڭىز.
· ۇيعىر تاعامدارى كولەمدى مولشەرىمەن جانە الۋان ءتۇرلى تاعامداردىڭ تازا، حوش ءيىستى دامىمەن، شىنىمەن دە، قۋانتادى: سامبۋسا، گيان-فيان (ەت پەن كوكونىستەر قوسىلعان دامقوسارمەن كۇرىش)، كاۋاپ (قوي ەتىنەن)، چۋشۋريا (ۇيعىر تۇشپاراسى)، داپاندجي، لاعمان، گامپان، ساي (قۇرامىندا ءتۇرلى دامدەۋىشتەر جيىنى، ەت پەن كوكونىستەر قوسىندىسىنان تۇراتىن ۇيعىر توپپينگى).
سونىمەن قاتار، قازاقستاندىقتار حوش ءيىستى ءشايدى تاتتىلەرمەن قوسا ءىشۋدى جاقسى كورەدى، سوندىقتان تۇركى تاعامدارى دا جەرگىلىكتى گاسترونوميالىق مەنتەليتەتكە ساي كەلەدى. دەرلىك ءار جەردە تاڭداۋلى شىعىس تاتتىلەرىنىڭ دامدەرىن تاتۋعا بولادى، مىسالى، قۇرامدارىندا جاڭعاقتار، بال، كەپتىرىلگەن جيدەكتەر جانە جەمىس شىرىنى بولعان شەربەت، پاحلاۆا نەمەسە راحات لۋكۋم قايتالانباس جانە ۇمىتىلماس دامگە يە.
قورىتىندىلاي كەلسەك، بۇل، كەرەمەت ەلبۇرىنان باستاپ حالىقتىڭگاسترونوميالىق تالعامدارىندا ەداۋىر كورىنىس تاپقان كوپتەگەن مادەنيبايلانىستارعا يە.عاسىرلار بويى مادەنيەتتەردىڭ، حالىقتاردىڭ جانە سالت-داستۇرلەردىڭ قيىلىسقان ورنى بولىپ كەلەتىن قازاقستاندا ەۋروپالىق تاعامداردان باستاپ، پانازيالىق تەڭىز ونىمدەرىنە دەيىن دەرلىك بارلىق ەلدەردىڭ تاعامدارىنىڭ ءوز وكىلدەرى بار.
